Saturday, June 23, 2012

RIWAYAT SUNAN KALIJAGA ( BABAD TANAH JAWA )

أشهد أن لا اله الا الله و أشهد أن محمدا رسول الله

RIWAYAT SUNAN KALIJAGA ( BABAD TANAH JAWA )

:________________________________________


RIWAYAT SUNAN KALIJAGA (1)

Diambil pupuh-pupuh dari Babad Tanah Jawa yang berkaitan dengan riwayat Sunan Kalijaga. Diterjemahkan oleh : Damar Shashangka

Pupuh
Dandanggula.
1. , ………………………………….., ………………………………., …………………………., ………………………….., kawuwusa Dipati Tuban, Ki Rangga Wilwatikta, lawan garwanipun, Kusuma Rêtna Dumilah, putri adi tariman saking Narpati, Brawijaya ping tiga.

Diceritakan kemudian tentang Adipati Tuban, Ki Rangga Wilwatikta, beserta permaisurinya, Sang Bunga Rêtna Dumillah, putri cantik pemberian dari Raja, Brawijaya ketiga.

2. Majalengka Sang Dyah wus sasiwi, jalu estri nggih pambajêngira, Ki Mas Sahid jêjuluke, abagus warnanipun, gagah grêgêk dêdêge inggil, calungan saya lantas, alus sriranipun, tan nggethek tan cirinya, amung siji cacade Rahaden Sahid, asring rêmên kasukan.

(Dari Keraton) Majalengka (Majapahit) Sang Dyah (Retna Dumilah) sudah berputra, lelaki dan perempuan yang sulung, Ki Mas Sahid namanya, sangat tampan, gagah dan tinggi, memakai perhiasan kepala semakin tampan, halus tingkah lakunya, tak bercacat dan tak berciri, hanya satu kekurangannya Ra(ha)den Sahid, yaitu suka bermain judi.

3. Kang taruna wanudya yu luwih, kêkasihe Dewi Rasawulan, kadya Ratih Dyah citrane, rêmên tapa Sang Ayu, wimbuh cahya anawang sasi, amrik ati sêmunya, jatmika ing têmbung, alon tindak-tandukira, sasolahe akarya kêpyuring galih, samya estri kasmaran.

Putra bungsu seorang wanita cantik, bernama Dewi Rasawulan, bagaikan Dyah (Dewi) Ratih rupanya, sang ayu suka bertapa, bertambah cahayanya bagaikan bulan, memikat hati jika dilihat, sopan bila berbicara, halus tingkah lakunya, setiap geraknya membuat getarnya hati, bahkan sesama wanitapun akan terpikat olehnya.

Pupuh
Asmaradana

1. Samana Sang pindha Ratih, tinimbalan mring kang Rama, munggwing keringe ibune, tanapi kang putra priya, Dyan Sahid munggwing ngarsa, Sang Dipati ngandika rum, Angger sira akrama-a.

Waktu itu yang bagaikan Dewi Ratih (Dewi Rasawulan), dipanggil oleh Ramanda, menghadap tepat berada di sebelah kiri ibunya, sedangkan putra pria, (yaitu) Raden Sahid menghadap tepat di depan (Ramandanya), Sang Adipati berkata lembut, Putraku menikahlah.

2. Pilihana para putri, putrane para Dipatya, yen ana dadi karsane, matura ing ibunira, ingsun ingkang anglamar, kang putra datan umatur, lajêng kesah ngabotohan.

Pilihlah di antara para putri dari para Adipati, apabila ada yang menarik hatimu, katakan kepada ibumu, aku yang akan melamar nanti, sang putra tidak menjawab, lantas pergi ke tempat judi.

3. Angling malih Sang Dipati, marang kang putra wanudya, Rasawulan putraningong, sira bae akrama-a, pan sira wus diwasa, Dyah Rasawulan umatur, Benjang kula arsa krama.

Kembali berkata Sang Adipati, kepada putra wanita, Rasawulan putriku, kamu saja menikahlah, kamu sudah dewasa, Dyah Rasawulan menjawab, Nanti saja saya akan menikah.

4. Yen sampun kakangmas krami, kawula purun akrama, ing mangke dereng masane, taksih rêmên amratapa, nênêpi guwa sunya, Kang ibu tansah rawat luh, tan sagêd malangi putra.

Apabila kangmas (Raden Sahid) telah menikah, baru saya mau menikah, sekarang belum saatnya, saya masih suka bertapa, keluar masuk gua yang sepi, Sang Ibu hanya bisa menangis (mendengar penolakan kedua putra dan putrinya), tak bisa lagi menghalangi kehendak keduanya.

5. Kuneng Sang Dipati Tubin, warnanên wau kang putra, kang kesah mring kalangane, ngabên sawung sampun kalah, kêplêk kecek tan mênang, prabote têlas sadarum, sawunge kinarya tohan.

Berganti cerita selain Sang Adipati Tuban, kini menceritakan putra beliau, yang tengah pergi ke tempat perjudian, mengadu ayam sudah kalah, dadu dan kartu tak mendapatkan kemenangan, harta yang dibawa habis sudah, ayamnya dijadikan taruhan.

6. Muring-muring Ki Mas Sahid, pan lajêng angadhang dalan, ambêbegal pakaryane, lan sabên-sabên mangkana, yen kalah ngabotohan, angrêbut aneng marga gung, tan ajrih rinampog tohan.

(Tapi tetap saja mengalami kekalahan) marahlah Ki Mas Sahid, lantas pergi menghadang setiap orang di tengah jalan, merampok pekerjaannya, seperti itulah pekerjaannya setiap hari, manakala kalah berjudi, merampok setiap orang di jalan, tidak memiliki rasa takut sedikitpun.

7. Wus kaloka putra Tubin, digdaya angadhang marga, ambêbegal pakaryane, katur Kangjêng Sunan Benang, yen putra Tuban mbegal, mêjahi lêlurung agung, Jêng Sunan alon ngandika.

Sudah terkenal sang putra (Adipati) Tuban, digdaya saat menghadang setiap orang di jalan, merampok pekerjaannya, terdengar oleh Kangjêng Sunan Benang, apabila putra (Adipati) Tuban menjadi perampok, membunuh orang yang dirampoknya di tengah jalan, (Kang)jêng Sunan pelan berkata.

8. Marang sagung para murid, Payo padha anggêgodha, mring bakal Wali kinaot, Ki Sahid putra ing Tuban, iku kêkasihing Hyang, nanging durung antuk guru, mulane maksih ruhara.

Kepada seluruh para murid, Mari ikut aku untuk menggoda, manusia yang kelak bakal menjadi seorang wali terkenal, yaitu Ki Sahid putra (Adipati) Tuban, sebenarnya dia adalah kekasih Hyang (Agung), akan tetapi belum mendapatkan seorang guru, makanya masih kebingungan batinnya.

9. Nulya pêpak para murid, Jêng Sunan Benang siyaga, apan endah busanane, angagêm srêban rinenda, dhêstare sutra bara, atêkên jungkat sinêlut, kênana tunggal mutyara.

Kemudian lengkaplah berkumpul semua murid, (Kang)jêng Sunan Benang siap sedia, sangat indah busana yang dikenakan, memakai sorban yang direnda, jubahnya dari sutra, tongkatnya sepuhan emas, ujungnya dihiasi dengan mutiara.

10. Jêng Sunan nulya lumaris, ingiring murid sahabat, kalih dasa dharat kabeh, arsa salat marang Mêkah, samana prapteng marga, ing prênahe Sang Binagus, putra Tuban kang mbêbegal.

(Kang)jêng Sunan lantas berjalan, diiringi para murid, dua puluh orang jalan kaki semua, hendak shalat ke Makkah, sampailah di sebuah jalan, tempat dimana Sang Bagus berada, yaitu Sang putra Tuban.

11. Ki Mas Sahid aningali, yen ana wong alim liwat, atêkên jungkat mencorong, ablongsong tunggal mutyara, anulya tinututan, Ki Mas Sahid asru muwus, Paman êndi jungkatira.

Ki Mas Sahid melihat, bahwa ada seorang ulama tengah lewat, tongkatnya berkilauan, bersepuh emas dan berhias mutiara, segera diikuti, Ki Mas Sahid berkata, Paman mana tongkatmu.

12. Dene mencorong sun ambil, yen tan aweh ingsun rêbat, yen arsa nyuduk maring ngong, lah mara nyuduka sira, ing wuri lan ing ngarsa, Jêng Sunan mêsem amuwus, Jêbeng sira salah karya.

Yang terlihat berkilauan aku minta, jika tidak diberikan akan aku rebut, jika hendak menusuk diriku, segeralah kamu tusuk, pilih tubuh yang belakang atau yang depan, (Kang)jêng Sunan tersenyum dan berkata, Jêbeng kamu telah salah sasaran.

13. Sira njaluk jungkat mami, tiwas ambutuhkên lampah, datan akeh pangajine, yen sira rêmên ing dunya, intên miwah kancana, lah iya ambilên gupuh, kancana intên ganjaran.

Kamu meminta tongkatku, hanya melelahkan dirimu saja, sebab tidak begitu mahal harganya, jika kamu suka harta duniawi, intan dan kencana, sekarang ambillah cuma-suma, kencana dan intan anugerah.

14. Ya ta ponang kolang-kaling, tinudingan Kangjêng Sunan, malih dadi mas mêncorong, pan dadya intên kumala, gumlar pating gêlêbyar, Ki Mas Sahid gawok ndulu, mitênggêngên tanpa ngucap.

Sebuah pohon kolang-kaling, ditunjuk oleh Kangjêng Sunan (Benang), berubah menjadi emas berkilauan, menjadi intan dan mutiara, tergelar indah menyilaukan, Ki Mas Sahid terkesima melihatnya, terpaku tak bisa berkata-kata.

15. Jêng Sunan nulya lumaris, alon denira lumampah, den jarag nggodha karsane, sêmu ngênteni kang mbegal, dhuh lagya saonjotan, Ki Mas Sahid nulya emut, ngraos lamun kaluhuran.

(Kang)jêng Sunan lantas berjalan, pelan langkahnya, memang disengaja, maksudnya hendak menanti yang tengah merampok, baru saja satu langkah, Ki Mas Sahid seketika ingat, merasa jika kalah luhur (utama).

16. Ki Mas Sahid wus pinanthi, mring Hyang Suksmana Kawêkas, ngriku prapta nugrahane, osik marang kaluhuran, pratandha trah kusuma, kêpencut ilmu pitutur, kramatnya ingkang sarira.

Sudah menjadi takdir Ki Mas Sahid, takdir Hyang Suksmana Kawêkas (Yang Maha Gaibnya Gaib), saat itulah sudah sampai waktunya, tergerak hatinya pada keutamaan, pertanda dirinya adalah keturunan para kusuma (para luhur juga), terpikat ilmu sejati, keluhuran jiwa raga.

17. Akêbat dennya tut wuri, mring lampahe Sunan Benang, tan matur anginthil bae, wus prapta madyaning wana, kendêl Kangjêng Suhunan, angandika mring kang nusul, Lah ki jêbeng paran karsa.

Cepat dia mengikuti, langkah kaki Sunan Benang, tidak bersuara hanya mengikut saja, hingga tiba di tengah hutan, berhenti Kangjêng Sunan (Benang), dan berkata kepada yang tengah mengikuti (Raden Sahid), Jêbeng (anakku) apa maumu?

18. Anusul mring laku mami, anginthil wong arsa salat, apa arsa makmum angger, Mas Sahid matur anêmbah, Mila kula tut wuntat, ing Paduka Sang Awiku, amba arsa puruhita.

Hingga terus menguntit jalanku, mengikut orang yang hendak shalat, apa ingin menjadi makmum oh anakku, Mas Sahid menjawab sambil menyembah, Hamba mengikut, jalan paduka oh Sang Wiku, hamba berkehendak untuk berguru.

19. Kapengin kadya Sang Yogi, mandi cipta kang kahanan, nuwun winêjang wakingeng, kêdah amba tuduhêna, ilmu kadya Jêng Sunan, anuwun wêjanging ilmu, kawula atur prasêtya.

Ingin menjadi seperti Sang Yogi, terlaksana apapun yang dikehendaki, mohon hamba diberi wejangan, berilah petunjuk kepada hamba, ilmu yang seperti Jêng Sunan miliki, hamba benar-benar memohon untuk diberi wejangan, hamba berjanji setia (menjalani sebagai murid).

20. Kangjêng Sunan mangkya angling, Apa têmên jêbeng sira, ora dora mring Hyang Manon, sira sanggup puruhita, kapengin kadya ingwang, mandi cipta kang satuhu, yen têmên ya tinêmênan.

Kangjeng Sunan (Benang) lantas berkata, Benarkah kamu anakku, tidak bohong kepada Hyang Manon (Tuhan), tidak bohong jika kamu sanggup untuk berguru, ingin seperti diriku, terlaksana apa yang dikehendaki, apabila benar-benar mantap pasti akan dikabulkan.

21. Ning abot patukoneki, wong dadi Wali utama, dudu brana panukune, mung lila setya lêgawa, tan mingsêr yen wus ngucap, sih mring Guru jrih Hyang Agung, sun tan ngandêl basa swara.

Tetapi berat maharnya, untuk menjadi Wali utama, bukan harta untuk dijadikan mahar, hanya rela setia dan pasrah, tak ingkar jika sudah berjanji, mengasihi guru takut kepada Hyang Agung (Tuhan), aku tidak percaya jika hanya ucapan saja.

22. Yen ora kalawan yêkti, yêktine wong sanggup sêtya, apa wani sira jêbeng, sun pêndhêm madyaning wana, lawase satus dina, yen wani sira satuhu, jumênêng Syeh Waliyullah.

Aku percaya jika sudah dinyatakan, kenyataan sebagai bukti ucapan orang yang sanggup setia, apakah kamu berani anakku, aku tanam di tengah hutan belantara, selama seratus hari, jika kamu berani, pasti akan menjadi Syeh Waliyullah (Wakil Allah).

23. Nêmbah matur Ki Mas Sahid, Kawula sumangga karsa, tan nêdya cidra Hyang Manon, sanadyan tumêkeng lena, kawula tan suminggah, Jêng Sunan nulya angrangkul, sarwi mesêm angandika.

Ki Mas Sahid menyembah sembari berkata, Hamba mematuhi kehendak (Kangjêng), tak akan berbohong kepada Hyang Manon, walau harus mati, hamba tidak akan takut. Jêng Sunan lantas memeluk, sembari tersenyum dan berkata.

24. Ingsun darmi angsung margi, mring sira Ki Syeh Malaya, satuhune sira dhewe, ing sakarsa-karsanira, anrima Ingkang Murba, heh murid sahabat gupuh, ki jêbeng karyakna luwang.

Sesungguhnya aku hanya penunjuk jalan semata, kepada dirimu Ki Syeh Malaya (Raden Sahid), sesungguhnya kamu sendiri yang bisa menemukan kesejatian, pasrahlah kepada Yang Maha Kuasa, wahai para murid segeralah, Ki Jêbeng (Raden Sahid) buatkan lobang (untuk bertapa).

25. Samana Ki Jaka Tubin, pinêndhêm madyaning wana, wana Gêmbira namane, kang pinêtak wus tinilar, Jêng Sunan lajêng salat, mring Mêkah sakêdhap rawuh, bakdane salat Jumungah.

Waktu itu Ki Jaka Tuban (Raden Sahid), ditanam di tengah hutan belantara, hutan Gêmbira namanya, yang tengah ditanam lantas ditinggalkan, Jêng Sunan lantas shalat, ke Makkah sekejap sudah tiba, seusai shalat Jum’at.

26. Nulya kondur panggih murid, pan lajêng nganglang buwana, ………………………………, …………………………….., ……………………….., ………………………………, …………………………………

Lantas pulang bertemu para murid, kemudian mengembara mengitari dunia,………………………..,
………………………………, …………………………., ……………………………….., ……………………………………

(25 Mei 2010, by Damar Shashangka)

Raden Mas Sahid/Syeh Malayakusuma
(Kangjeng Susuhunan Ing Kalijaga)


RIWAYAT SUNAN KALIJAGA (2)


Diambil pupuh-pupuh dari Babad Tanah Jawa yang berkaitan dengan riwayat Sunan Kalijaga. Diterjemahkan oleh : Damar Shashangka



Pupuh

S i n o m


1.
……………………………………, …………………………….., ………………………………., …………………………., Ingkang kocapa malih, Kangjêng Sunan Benang iku, engêt pêndhêmanira, putra ing Tuban rumiyin, Kangjêng Sunan alon denira ngandika.

Diceritakan kembali, Kangjeng Sunan Benang, teringat akan yang tengah ditanam, putra (Adipati) Tuban dulu, Kangjeng Sunan pelan berkata.

2.
Mring sahbat murid pinêpak, kinen mbêkta wadung kudi, Jêng Sunan nulya lumampah, aglis prapta ing wanadri, waringin wus kapanggih, ngrêmpoyok yode ngrêmbuyung, anulya binabadan, tinêgor punang waringin, wus dhinudhuk pêndhêman putra ing Tuban.

Kepada seluruh sahabat dan murid semua, disuruh untuk membawa cangkul, Jêng Sunan lantas berjalan, telah sampai di hutan, mendapati (tempat dimana Raden Sahid ditanam telah ditumbuhi) pohon beringin, banyak akarnya dan sangat rimbun, lantas dibabati, pohon beringin ditebang, lalu dibongkarlah tempat dimana putra (Adipati) Tuban tengah ditanam.

3.
Pinrênah amben-ambenan, lir gana warnane putih, binêkta mantuk ing Benang, tan winarna aneng margi, wus prapta pondhok wukir, kinutugan sakul baru, emut Jaka ing Tuban, pêpungun nulya ngabêkti, glis rinangkul Ki Jaka mring Jêng Suhunan.

Diletakkan ditempat yang dibuat mirip seperti ranjang, (Raden Sahid) bagaikan mayat pucat dan putih, lantas dibawa pulang ke Benang, tidak diceritakan dalam perjalanan, telah sampai di pondok (pesantren yang terletak diatas) gunung, (sosok tersebut) diasapi dengan asap nasi yang baru matang, seketika sadarlah Jaka dari Tuban, sejenak keheranan lantas menyembah, segera dipeluk Ki Jaka (Tuban) oleh (Kang)jêng Suhunan (Benang).

4.
Langkung sih Jêng Sunan Benang, maring Ki Jaka ing Tubin, ingaken kadang taruna, pinanggihakên kang rayi, pinaringan kêkasih, Syeh Malaya wus misuwur, panggihe tan winarna, sampun atut palakrami, Syeh Malaya andangu Jêng Sunan Benang.

Sangat sayang (Kang)jêng Sunan Benang, kepada Ki Jaka dari Tuban, dianggap sebagai adik sendiri, lantas dijodohkan dengan adik (Sunan Benang), diberi gelar, Syeh Malaya dan (gelar tersebut sudah) terkenal, (prosesi) pernikahan tidak diceritakan, (kedua pengantin) sudah rukun dalam ikatan pernikahan, Syeh Malaya berkata kepada (Kang)jêng Sunan Benang.


Pupuh

Pangkur

1.
………………………………………..., ……………………………….., ……………………………, kocapa putra Tuban, Syeh Malaya kang abrangta mring Hyang Agung, kalintang bêkti Hyang Suksma, tan tolih mring anak rabi.

Diceritakan kembali kisah sang putra (Adipati) Tuban, Syeh Malaya yang tengah mabuk cinta kepada Hyang Agung (Tuhan), sangat berbakti kepada Hyang Suksma (Tuhan Maha Gaib), (hingga) lupa kepada anak istri.

2.
Saênggon-ênggon martapa, midêr ing rat aneng wana lan wukir, nênêpi guwa kang samun, keh guwa linêbêtan, mring pasantren sadaya jinajah sampun, wus tinarima mring Suksma, tan samar tingal kang gaib.

Di setiap tempat menjalankan tapa brata, mengelilingi dunia menjelajah hutan dan gunung, masuk menyepi di dalam gua yang sunyi, banyak gua telah dimasukinya, seluruh pesantren telah didatangi, sudah diterima (laku batinnnya) oleh (Hyang) Suksma (Yang Maha Gaib), sudah mampu melihat segala hal yang gaib.

3.
Samana ngidêri jagad, Syeh Malaya ngubêngi kang pasisir, wus prapta pasisir kidul, mênangi janma tapa, aneng guwa guwa Langse wastanipun, nênggih namane kang tapa, Syeh Maulana Maghribi.

Di kala tengah berkelana, Syeh Malaya saat itu mengelilingi pesisir (samudera), sampai di pesisir (laut) selatan, mendapati seorang manusia yang tengah bertapa, di dalam gua, gua Langse namanya, beliau yang bertapa bernama, Syeh Maulana Maghribi.

4.
Wus lami dennya martapa, aneng guwa tapakur tanpa muni, ngantos panjang remanipun, kukune ting carongot, datan nyandhang jarikipun ajur mumur, Syeh Malaya gawok mulat, kaelokaning Hyang Widdhi.

Sudah lama beliau bertapa, di dalam gua bertafakkur tanpa bicara, hingga panjang rambutnya, (kuku-kuku tangan dan kaki) pun mencuat panjang, tidak berbusana, pakaiannya hancur luluh, Syeh Malaya terkesima melihat, kebesaran Hyang Widdhi.

5.
Mangkono osiking nala, luwih têmên kaelokaning Widdhi, kang tapa sandhange mumur, kuku remane panjang, tanpa mangan suprandene nora lampus, luwih têmên kinasihan, mring Hyang Suksma Kang Linuwih.

Dalam hati keheranan dan berkata, sangat-sangat mengherankan kebesaran (Hyang) widdhi, manusia yang tengah bertapa ini busananya telah hancur luluh, kuku dan rambutnya panjang, tiada makan (dan minum) akan tetapi tidak juga mati, manusia ini sangat disayangi, oleh Hyang Suksma (Tuhan Maha Gaib) Yang Maha Lebih.

6.
Ing ngêndi pinangkanira, kang martapa ragane den sakiti, kang tapa angling ing kalbu, unandikaning nala, Syeh Malaya aja ngrêgoni maringsun, tan kobêr nampani sira, lagi ngandikan Hyang Widdhi.

Darimana asalnya orang ini, hingga menyakiti raga sedemikian rupa, yang tengah bertapa segera menjawab melalui batin, berkata dengan batinnya, Syeh Malaya jangan menggangguku, aku tidak sempat menerima kehadiranmu, aku tengah berbincang-bincang dengan Hyang Widdhi.

7.
Syeh Malaya datan samar, ing osike kang tapa wus udadi, ngraos kasoran pandulu, kaluhuraning cipta, Syeh Malaya saking guwa nulya mundur, lêstati ing lampahira, nurut ereng-ereng wukir.

Syeh Malaya tidak khilaf (akan ucapan dari batin yang tengah bertapa), mampu didengarnya dan dimengerti, (Syeh Malaya) merasa kalah dalam keluhuran, keluhuran batin, Syeh Malaya dari gua lantas mundur keluar, melanjutkan perjalanan, berjalan menyisir pingiran gunung.

8.
Wus lêpas dennya lumampah, Syeh Malaya prapta ing Crêbon Nagri, kendêl aneng ing lêlurung, nuju marga prapatan, sêsareyan ambathang aneng lêlurung, dakare ngadêg lir naga, wong liwat merang ningali.

Telah keluar dari hutan, Syeh Malaya sampai di Negeri Cirêbon, berdiam di tengah jalan, tepat di tengah perempatan, segera tertidur di sana, zakar beliau berdiri bagaikan naga yang perkasa, setiap yang lewat melihat dengan keheranan.

9.
Katur mrang Pangeran Modhang, lamun wontên tiyang tilêm ing margi, kang dakar ngadêg kalangkung, Pangran nulya marentah, mring garwane kinen nggodha kang neng lurung, garwa sakawan tumandang, milih ingkang lindri manis.

Dilaporkan kepada Pangeran Modhang, bahwasanya ada orang yang tidur di tengah jalan, sedangkan dzakarnya berdiri kokoh, Pangeran (Modhang) lantas memerintahkan, kepada para istrinya agar menggoda yang tengah tidur di jalan, empat orang istri berangkat, dipilih yang bertubuh indah serta cantik.


Pupuh

Dandanggula


1.
Kawarna-a samana wus mijil, Prapteng lurung prênahing kang tapa, ginugah aneng ênggone, Sadalu neng lêlurung, garwa catur anggodha sami, nanging datan rinasa, ingkang tapa turu, dakare malah anendra, amangkêrêt nggalinting langkung dennya lir, kang garwa mundur merang.

(Keempat istri Pangeran Modhang) Sudah keluar dari keraton, sampai di tempat manusia yang tengah bertapa (tidur), dibangunkan dan digoda, semalaman mereka di jalan, keempat istri (Pangeran Modhang) terus mencoba menggoda, akan tetapi tidak dihiraukan oleh yang tengah bertapa tidur, bahkan zakar beliau langsung mengecil, mengkerut sangat kecil, keempat istri (Pangeran Modhang) mundur keheranan.

2.
Prapteng Pura matur marang laki, tur uninga solahe anggodha, tan pêpayon panggodhane, malah dakar kang wungu, dadi alum sacabe aking, Jêng Pangran angandika, Yen Wali kang turu, Jêng Pangran apan tumindak, mring lêlurung ingiring kang para murid, prapteng nggon Syeh Malaya.

Pulang ke dalam keraton dan melaporkan kepada sang suami, menceritakan hasil usaha mereka, yang tiada dianggap (diacuhkan) saat menggoda, bahkan zakar yang tengah bangun berdiri, menjadi kecil sebesar cabe kering, (Kang)jêng Pangeran (Modhang) berkata, Dia adalah seorang Wali, Bergegas Pangeran (Modhang), pergi ke jalanan diiringi para muridnya, sampai di tempat Syeh Malaya (yang masih tidur).

3.
Uluk salam Pangeran duk prapti, Syeh Malaya nauri kang salam, nanging taksih eca sare, Jêng Pangran malah tunggu, aneng lurung angsal sapta ri, nulya wungu kang nendra, sêsalaman sampun, Syeh Malaya aris nabda, Sun aturu aneng ing marga puniki, tan idhêp yayi prapta.

Begitu sampai Pangeran (Modhang) segera mengucapkan salam, Syeh Malaya menjawab salam (Sang Pangeran Modhang), namun tetap tidur dengan nikmatnya, Jêng Pangeran (Modhang) menunggu, di pinggir jalan hingga tujuh hari lamanya, (genap tujuh hari kemudian) bangunlah yang tengah tidur, (Syeh Malaya dan Pangeran Modhang) saling bersalaman, Syeh Malaya berkata pelan, Aku tidur di tengah jalan ini, tidak tahu kalau yayi (adik) tengah datang.

4.
Matur nuwun Pangran Wukirjati, Dhuh kakangmas suwawi katuran, mampir aneng jro kadhaton, Syeh Malaya lon muwus, Sun tarima sihira yayi, pun kakang mbujang lampah, apan arsa laju, anusul mring guruningwang, Panêmbahan Sunan Benang munggah kaji, lah wis kantuna mulya.

Pangeran Wukirjati (Gunungjati) menghaturkan terimakasih, Dhuh kakangmas mari silahkan, mampir sejenak ke dalam keraton, Syeh Malaya pelan menjawab, Aku sangat berterima kasih yayi (adik), akan tetapi aku tengah mengejar waktu, hendak cepat-cepat berangkat lagi, menyusul guruku, Panêmbahan Sunan Benang yang tengah naik haji, sudahlah yayi (adik) aku mohon pamit dan semoga selamat sepeninggalku.

5.
Syeh Malaya pan lajeng lumaris, Pangran Crêbon kondur mring kadhatwan, klintang ngungun jroning tyase, ya ta malih winuwus, Syeh Malaya kang arsa kaji, sampun nabrang sêgara, Pulo Upih rawuh, lampahe nulya kapapag, lawan Kangjêng Syeh Maulana Mahgribi, Syeh Mlaya tinakonan.

Syeh Malaya lantas berjalan, Pangeran Cirêbon (Modhang) pulang ke keraton, masih juga belum hilang keheranannya, kembali yang diceritakan, Syeh Malaya yang hendak berangkat haji, telah menyeberangi lautan, sampai di pulau Upih, namun di sana dia dihadang, oleh Syeh Maulana Maghribi, Syeh Malaya lantas ditanya.

6.
Heh ya jêbeng arsa mênyang ngêndi, dene sira anabrang sagara, Syeh Malaya alon ture, Manira arsa nglangut, maring Mêkah amunggah kaji, Angling Syeh Maulana, Bêbakal sireku, wong wus antuk kanugrahan, tingal padhang ciptanira pan wus dadi, arsa kaji mring Mêkah.

Wahai jêbeng (anakku) hendak kemanakah, hingga kamu menyeberangi lautan? Syeh Malaya pelan menjawab, Hamba hendak bepergian, ke Makkah untuk menunaikan haji, Berkata Syeh Maulana (Maghribi), Mencari apakah? Dirimu telah mendapat anugerah besar, kesadaranmu telah terang, batinmu telah kokoh, lantas hendak berhaji ke Makkah.

7.
Basa Mêkah dudu Kakbah jati, Mêkah tiron têngêrane sela, kang gumantung tanpa centhel,iya tilasanipun, Nabi Ismail kala lair, Nabi Brahim kang yasa, sariat kang tinut, dene wong ahli Makripat, nut ing keblat Kakbah iku sale sami, asline Jati Suksma.

Sesungguhnya arti Makkah bukanlah tempat dimana ada bangunan Ka’bah, di Makkah yang terdapat batu (Hajar Aswad) di sana hanyalah tiruan semata, tiruan dari yang GUMANTUNG TANPA CANTHELAN (SESUATU YANG TERGANTUNG TANPA TEMPAT PENGGANTUNGAN), di sana hanya bekas tempat, kelahiran Nabi Isma'il saat dia lahir, Nabi Ibrahim yang membuat, hanya untuk mereka yang masih belajar dengan tata cara lahir (syari’at), akan tetapi yang sudah sampai pada tataran Ma’rifat, menuruti kiblat Ka’bah itu sudah tidak sepatutnya, sesungguhnya Ka’bah Sejati itu adalah Jati Suksma (Ruh).

8.
Ya wus aneng ing sira pribadi, Kang Linuwih Purba Amisesa, aneng sira paesane, pama ngilo sireku, ing carêmin katon kêkalih, Jatine mung Satunggal, Wayangan kadulu, Ana ndulu Wêwayangan, saking tan wruh marang ingkang ngilo carmin, lah jêbeng awangsula.

Sudah ada di dalam dirimu, Yang Maha Lebih Maha Berkuasa dan Maha Berwenang, di dalam dirimu dan kamulah perhiasan-Nya, oleh karenanya bercerminlah dirimu, di dalam cermin terlihat dua sosok (orang yang bercermin dan bayangannya), padahal sesungguhnya kedua-duanya adalah Tunggal, ada bayangan, dan ada yang tengah melihat bayangan, yang tengah bercermin tidak menyadari jikalau keduanya adalah Satu juga. Sudahlah jêbeng pulanglah (ke Jawa).

9.
Syeh Malaya kascaryan sabdaning, asru mêndhak arsa ngaras pada, Sang Wiku njawat tangane, Syeh Maulana muwus, Aja nêmbah jêbeng tan kêni, sira padha lan ingwang, lan Wali Panutup, sagung kang Wali atapa, tan madhani brangtane marang Hyang Widdhi, lan wis ingsun tarima.

Syeh Malaya terkesan sabda dari (Syeh Maulana Maghribi), cepat membungkuk dan hendak mencium kaki, Sang Wiku (Syeh Maulana Maghribi) mencegah dengan memegang tangan (Syeh Malaya), Syeh Maulana (Maghribi) berkata, Jangan menyembah aku, dirimu sama dengan diriku, dirimu adalah Wali penutup (Wali terakhir di zaman itu. Dipercaya di setiap zaman akan muncul para Wali atau Manusia Berkesadaran tinggi di seluruh dunia, jumlahnya sudah ditetapkan dalam setiap seratus tahun. Dan pada waktu itu, Raden Sahid/Syeh Malaya/Sunan Kalijaga adalah seorang Wali penutup di zamannya), penutup dari seluruh Wali di dunia yang ahli tapa, tiada yang bisa menyamaimu (seluruh ulama yang disebut Wali di tanah Jawa) akan kecintaanmu pada Hyang Widdhi, sudahlah aku telah menerima penghormatanmu.

10.
Syeh Malaya matur atanya ris, Tuwan pundi sintên kang pinudya, amba ayun andhêdherek, Ngandika Sang Awiku, Sun Syeh Maulana Maghribi, ngasrama Pamancingan, Arab asalingsun, aja susah melu mring wang, sira arsa anggêguru maring mami, Ki jêbeng ora kêna.

Syeh Malaya bertanya dengan nada pelan, Tuan darimanakah dan siapakah nama tuan? Hamba ingin ikut dengan Tuan, Menjawab Sang Wiku (Syeh Maulana Maghribi), Aku adalah Syeh Maulana Maghribi (yang pernah kamu temui di dalam gua Langse dulu), padepokanku ada di daerah Pamancingan (sekarang daerah Jogjakarta), aku berasal dari Arab, jangan kamu mengikuti aku, jangan kamu berguru kepadaku, itu tidak boleh.

11.
Lamun sira ora den lilani, marang gurunira kang kawitan, wênang sun mlambangi bae, Bêcik wong setya tuhu, Tinarima marang Hyang Widdhi, Tuhu amêrtapa-a, Aneng kali tunggu, Wot Galinggang aneng alas, Aneng alas ndhêkukuwa guruneki, Pêrak tanpa gêpokan.

Manakala dirimu tidak diizinkan oleh gurumu yang pertama (Sunan Benang), aku hanya berhak memberikan perlambang saja (dalam menuntunmu), Sangatlah baik manusia yang setia dan mantap, akan diterima oleh Hyang Widdhi, sungguh-sungguh menjalankan tapa, di pinggir sungai menunggu, pohon Galinggang di dalam hutan, di dalam hutan tersebut tunggulah kedatangan Guru Sejatimu, yang sangat dekat tetapi tidak bersentuhan denganmu.

12.
Iya têbih tan wangênan nênggih, Nyatakêna den kanthi satmata, Yen karasa ing dheweke, lah uwis tuturingsun, Njawat tangan lajêng lumaris, Kascaryan Syeh Malaya, Kantun neng dêlangggung, Saksana uwit Galinggang, ……………………………., ………………………………………..

Yang sangat jauh tanpa batasan, nyatakanlah dengan kewaspadaanmu, pasti nanti kamu akan mengalami-Nya didalam dirimu, sudah cukup aku memberi petunjuk, (Syeh Maulana Maghribi) menjabat tangan lantas pergi, terkesima Syeh Malaya, sendiri di tengah jalan, lantas dicarinya pohon Galinggang, ………………………………., ……………………………………………


Raden Mas Sahid/Syeh Malayakusuma
(Kangjeng Susuhunan Ing Kalijaga)


RIWAYAT SUNAN KALIJAGA (3)

Diambil pupuh-pupuh dari Babad Tanah Jawa yang berkaitan dengan riwayat Sunan Kalijaga Diterjemahkan oleh : Damar Shashangka

Pupuh

Dandanggula


13.
Satus dina kramatira mijil, kayu Glinggang ngrêmbuyung ronira, ngaubi nggenira sendhen, saking marma Hyang Agung, kayu mati sinendhen urip, wuwusên Sunan Benang, wau kang alangkung, anguwot aneng Galinggang, nulya mirsa kang rayi sare neng kali, winungu uluk salam.

Seratus hari sudah muncul keramatnya, pohon Galinggang sangat rimbun dedaunnya, menjuntai di tempat mana dia (Syeh Malaya) bersandar, atas kehendak Hyang Agung, pohon (Galinggang yang semula) mati (manakala dijadikan sandaran) menjadi hidup (kembali), diceritakan kemudian Sunan Benang, mendatangi yang tengah melakukan (tapa), yang bersandar di (pohon) Galinggang, lantas dilihatnya sang adik tidur dipinggir sungai, dibangunkan sembari mengucapkan salam.

14.
Syeh Malaya kaget aningali, mring kang raka gupuh njawat asta, Jêng Sunan Benang wuwuse, Paran karsanireku, tapeng alas JAGA ing KALI, yen mangkono ta sira, sun wehi jêjuluk, SUSUHUNAN ING KALIJAGA, Para sahbat sadaya samya ngêstreni, Syeh Mlaya nama Sunan.

Syeh Malaya terkejut dan mendapati, kakaknya (Sunan Benang) dan langsung menjabat tangan, (Kang)jêng Sunan Benang berkata, Apa yang kamu lakukan? Bertapa di hutan menJAGA KALI (Sungai)? Jika demikian dirimu, aku berikan nama baru, SUSUHUNAN ING KALIJAGA, Seluruh murid menjadi saksi, Syeh Malaya sekarang telah bergelar Sunan.

15.
Wus kaiden sira aneng ngriki, adhêdhukuh aneng Kalijaga, garwane sinusulake, lamine tan winuwus, Sunan Benang milwa mbabadi, tumut karya pratapan, dhepoke apatut, wus mangkana Sunan Benang, angandika mring kang rayi Sunan Kali, Payo mring Giri Pura.

Sudah diizinkan kamu bermukin di sini, bermukim di daerah Kalijaga, sang istri telah dijemput dan dibawa (ke pedukuhan baru tersebut), lama membuka daerah baru tersebut tidak diceritakan, Sunan Benang ikut bekerja, ikut juga membuat pertapaan, padhepokan yang pantas (indah), setelah beberapa lama Sunan Benang, berkata kepada sang adik Sunan Kali, Mari kita ke Giri Pura.

16.
Kang ng-Lurahi sakeh Para Wali, Sunan Giri ya Prabhu Satmata, kang angreh Wali Jawane, payo nyuwun pangestu, Tur sandika Sinuhun Kali, tandya samya lumampah, pra murid tut pungkur, ing marga datan winarna, sampun lêrês Jêng Sunan dennya lumaris, prapteng Giri Kadhatwan.

Yang memimpin seluruh Para Wali, (adalah) Sunan Giri atau Prabhu Satmata, yang menguasai seluruh Wali di Jawa, mari meminta restu, Sunan Kali menyetujui, keduanyapun berangkat, para murid mengikut di belakang, di jalan tidak diceritakan, sudah benar rute yang ditempuh oleh (kedua) Sunan, sehingga cepat sampai di Giri Pura.

17.
Sampun cundhuk mring Suhunan Giri, tandya sami anjawat astanya, pêpak Para Wali kabeh, Jêng Sunan Benang muwus, mring kang raka Suhunan Giri, Kawula tut uninga, jangkêp Wali Wolu, pun adi ing Lepenjaga, kang jumênêng Wali Panutup ing Jawi, sinihan mring Hyang Suksma.

Sudah bertemu dengan Suhunan Giri, keduanya menjabat tangan (Sunan Giri), bertepatan waktu itu seluruh Wali tengah berkumpul, (Kang)jeng Sunan Benang berkata, kepada kakaknya yaitu Suhunan Giri, Mari menjadi saksi, lengkapnya delapan Wali (maksudnya seluruh Wali di dunia), adik kita dari Lepenjaga (Kalijaga), yang akan ditunjuk sebagai Wali Penutup dari Jawa, dia sangat di kasihi oleh Hyang Suksma (Tuhan).

18.
Sunan Giri angling angideni, jumênênge Sunan Kalijaga, mupakat Pra Wali kabeh, Jêng Sunan Kali matur, mring kang raka Benang Sang Yogi, Kawula nama Sunan, dereng angsal tuduh, amba nuwun pangawikan, Sunan Ampel ngandika barêng lan siwi, Lah nuli kawêjanga.

Sunan Giri memberikan restu, diangkatnya Sunan Kalijaga (sebagai anggota Wali Sangha), semua Wali yang hadir sepakat, Jeng Sunan Kali(jaga) berkata, kepada kakaknya (Sunan) Benang Sang Yogi, Hamba mendapat gelar Sunan, akan tetapi belum mendapatkan petunjuk, hamba mohon diwejang ilmu sejati, Sunan Ampel berkata kepada putranya (Sunan Benang), Wejanglah dia!

19.
Sunan Benang anulya apamit, mring kang raka Sang Prabhu Satmata, tuwin mring Jêng Sunan Ampel, wus salaman gya mundur, lajêng njujug pakuwon masjid, Sunan Benang neng rawa, anitih pêrahu, lajêng Sunan Kalijaga, nunggil palwa dhuk anitih palwa alit, palwa rêmbês tinambal.

Sunan Benang lantas mohon pamit, kepada kakaknya Sang Prabhu Satmata, juga kepada Jeng Sunan Ampel, seusai bersalaman lantas undur diri, menuju masjid (untuk mengambil air wudlu), (lantas) Sunan Benang (menuju) sebuah danau, menaiki perahu, berdua dengan Sunan Kalijaga, dalam satu perahu kecil, perahu bocor lantas ditambal.

20.
Sunan Benang angling mring kang rayi, Kae jêbeng rêmbês kang baita, popokên ing êndhut bae, Kang rayi glis anyakup, êndhut pinopokkên palwa glis, mantun rêmbês kang palwa, winêlahan sampun, baita sampun manêngah, sirêp janma marêngi purnama siddhi, Sunan Lepen winêjang.

Sunan Benang berkata kepada adiknya, Jêbeng lihatlah perahu ini bocor, tamballah dengan lumpur saja, Sang adik (Sunan Kalijaga) segera mengambil, lumpur dan langsung ditambalkan kepada perahu, tertutuplah bagian perahu yang bocor tadi, lantas perahu didayung, sudah menuju ke tengah (danau), bertepatan dengan sepinya dunia (tengah malam) dibarengi munculnya bulan purnama, Sunan Lepen (Kalijaga) diwejang.

21.
Pamêjange sinêmon kang rayi, Damar mati yen mati urub-nya, urube nyangdi parane, Kang rayi aris matur, Kalêrêsan dennya nampeni, lêrês kang panggrahita, duk sarta kang wau, sinêksen marang Hyang Suksma, pratandhane sinihan marang Hyang Widdhi, coblong datanpa cahya.

Saat memberikan wejangan diiringi dengan bahasa perlambang, Pelita yang padam jika sudah padam cahayanya, kemanakah perginya cahaya itu? Telah dipahami oleh yang menerima, paham di dalam hati, saat itu pula, telah disaksikan oleh Hyang Suksma, tanda telah mendapat kasih dari Hyang Widdhi, telah terang melebihi cahaya (kesadaran Sunan Kalijaga).

22.
Langkung nuwun Kangjêng Sunan Kali, atur sêmbah mawi ngaras pada, Jêng Sunan Benang sabdane, Yayi den awas emut, aja kongsi kawêdhar nglathi, Iku sabda larangan, yen kawêdhar ngrungu, mring sagunging kang tumitah, yen mangrêti dadi Manusa Sejati, Kapir Kupur Sampurna.

Sangat berterima kasih Kangjêng Sunan Kali, menghaturkan sembah sembari mencium kaki (Sunan Benang), Jêng Sunan Benang bersabda, Adikku waspadalah dan senantiasa ingatlah, jangan sampai semua yang aku wejangkan tadi keluar dari mulutmu, itu semua sabda larangan, manakala terdengar, oleh semua makhluk, jika memahami akan menjadi Manusia Sejati, (jika tidak memahami) akan menjadi Kafir dan Kufur Sempurna!

23.
Nulya wonten cacing lur mangrêti, mring wangsite Sunan kang wasita, cacing katut lêmpung popok, duk Sunan Kali iku, ngambil êndhut katutan cacing, wor popoking baita, mangrêti kang sêmu, nulya ruwat dadya janma, aglis matur Kawula inggih mangrêti, ajênga puruhita.

Lantas ada seekor cacing memahami, wejangan Sunan (Benang) yang tinggi tersebut, cacing yang tidak sengaja terambil, saat Sunan Kali (jaga), mengambil lumpur tidak sengaja terbawa, bercampur dengan lumpur penambal perahu, cacing memahami wejangan tersebut, lantas berubah menjadi manusia, seketika berkata Hamba juga memahami, hamba ingin berguru juga.

24.
Sunan Benang kagyat amiyarsi, ngandika Sapa ingkang angucap, dene tan katon warnane, Ponang cacing umatur, Kawula lur mangrêti wangsit, duk wau asasmita, tinampenan sêmu, sêmune Jati Manusa, pan kawula tumut tampi sewu wadi, ngraos dados kawula.

Sunan Benang terkejut mendengar, berkata Siapa yang berbicara? Tidak terlihat wujudnya, Sang cacing menjawab, Hamba cacing memahami wejangan tuan, saat tadi mewejang, mewejang ilmu rahasia, rahasia kesejatian manusia, tidak sengaja saya ikut menerima segala yang tuan wejangkan tadi, dan hamba ‘merasa’ jadi manusia (sekarang).

25.
Sunan Benang angandika aris, Wus pasthine kodrating Hyang Suksma, cacing ngrungu dadi uwong, Mandi sabda Sang Wiku, Iya uwis tarima mami, sêtyanira maring wang, karsane Hyang Agung, datan kêna sumingkira, sêtyanira iya marang ingsun iki, arana SITI JÊNAR.

Sunan Benang berkata, Sudah menjadi takdir Hyang Suksma, cacing mendengar dan berubah menjadi manusia, Terkabul sabda Sang Wiku (Sunan Benang, dan cacing-pun berubah menjadi manusia seketika itu juga), Sudah pula aku terima, kesanggupanmu untuk berguru kepadaku, sudah menjadi kehendak Hyang Agung, tidak lagi bisa ditolak, pertemuanmu denganku ini, (mulai sekarang) kamu bernama SITI JÊNAR!

26.
Ya arana SYEH LÊMAHBANG bêcik, de asale saka ing Lemahbang, Kang liningan tur sêmbahe, angling malih Sang Wiku, mring kang rayi, Susuhunan Kali, iku yayi pratandha, luwihing Hyang Agung, tan kêna kinayangapa, kaki sira duk durung winulang bangkit, sinihan ing Hyang Suksma.

Atau bisa juga disebut SYEH LÊMAHBANG, karena asalmu dari Lemahabang (bisa berarti lumpur merah atau juga bisa berarti daerah Lemah Abang di Cirebon. Cerita ini hanyalah simbolik belaka), Yang diberikan perintah menghaturkan sembah, berkata lagi Sang Wiku (Sunan Benang), kepada sang adik (Sunan Kalijaga), Susuhunan Kali, inilah tanda, bukti kebesaran Hyang Agung, tidak bisa disangka-sangka, dirimu sebelum mendapat wejangan ilmu sejati dariku, sesungguhnya sudah mendapat anugerah dari Hyang Suksma.

27.
Duk kalane sira arsa kaji, kinen wangsul mring Syeh Maulana, sira neng kali arane, tigang candra pan antuk, krasanira sakêdhap guling, yen aja sinêlira, pasti ajur mumur, yayi jiwaraganira, prabhawane sira brangta ing Hyang Widdhi, tanpa guru tindaknya.

Saat kamu hendak berangkat haji, diperintahkan agar pulang (ke Jawa) oleh Syeh Maulana (Maghribi), di pinggir sungai dirimu (bertapa), selama tiga bulan, akan tetapi kamu hanya merasa seperti tidur sejenak, jika bukan manusia pilihan, pasti hancur lebur, jiwa dan ragamu, itu semua karena kekuatan cintamu kepada Hyang Widdhi, kamu telah berjalan tanpa guru.

28.
Luhung yayi sira wus sinêlir, mring Hyang Suksma langgêng Ananira, badan tan langgêng anane, Urip tan kêna lampus, Urip datan ana nguripi, dunya prapteng akherat, langgêng Ananipun, sagung kang para Oliya, durung ana anyabrang sagara pati, patitis kaya sira.

Sangat utama dirimu adikku sungguh telah terpilih, oleh Hyang Suksma Dirimu itu Abadi, hanya badanmu yang fana, URIP (Hidup) mu itu tak bisa mati, URIP (Hidup) mu itu tidak ada yang menghidupi/menciptakan, dari dunia hingga akhirat, abadi Keberadaan Hidupmu itu, seluruh para Auliya’, belum ada yang mampu menyeberangi lautan kematian, tepat dan pas seperti dirimu.

29.
Ingsun iki upamane yayi, ngadhêp madu aneng jroning gêdah, mung wêruh maya-mayane, durung wruh rasanipun, sun kêpingin kaya sireki, nyabrang sagara rahmat, yen kêna riningsun, ingsun yayi pirsakêna, basa lêmbu nusu ing anakireki, nggêguru marang sahbat.

(Bahkan) diriku ini seumpama oh adikku, mendapati madu yang berada di dalam batok kelapa, hanya mampu melihat kemilaunya belaka, akan tetapi belum tahu bagaimana rasanya, aku ingin seperti dirimu, mampu menyeberangi lautan kasih, jika boleh oh adikku, ajarilah diriku, ada peribahasa kerbau menyusu kepada anaknya, orang tua berguru kepada anak muda.

30.
Alon matur Kangjêng Sunan Kali, Pan sumangga ngaturkên kewala, marginipun gampil angel, tan kenging was ing kalbu, langkung rungsit dhêmit kang margi, Sigra madêg kalihan, Jêng Sunan manêkung, asta ngrangkul samya madya, suku jajar kêrêp katingal kang Jati, sakêdhap prapteng Mêkah.

Kangjêng Sunan Kali pelan menjawab, Saya hanya bisa memberikan petunjuk belaka, jalannya gampang-gampang susah, tidak boleh memiliki keraguan di dalam hati sedikitpun, sangat banyak dhemit (setan/gangguan) di tengah perjalanan, Segera berdiri keduanya, Jêng Sunan menutup mata, keduanya berangkulan, kaki mereka lurus sejajar sejenak kemudian terlihat kesejatian, tidak berapa lama tibalah di Makkah.

31.
Siti Jênar tumut anututi, nut ing guru ngadêg suku tunggal, mateni pancadriyane, sakêdhap netra rawuh, prapteng Mêkah anulya panggih, lan sagunging Waliyullah, ing Kakbatullahu, sagunging Wali sadaya, munggah Kakbah Wali Wolu sinung wangsit, kasanga Siti Jênar.

(Syeh) Siti Jênar pun mengikuti, mengikuti sang guru berdiri dengan kaki lurus sejajar, menarik seluruh panca indranya, hanya satu kedipan mata telah sampai, di Makkah dan segera bertemu, dengan seluruh para Waliyullah, tepat di Ka’batullah, seluruh para Wali, masuk ke dalam Ka’bah delapan Wali dan mendapat wangsit sudah, yang kesembilan (Syeh) Siti Jênar-(pun ikut masuk pula).

32.
Wali Wolu wus wênang nimbangi, masjid Mêkah ginambar ing Dêmak, pinaring surat kutbahe, bakda jawat amantuk, Para Wali sakêdhap prapti, ing Jawa njujug Dêmak, anulya kapangguh, lan Dipati ing Bintara, Natapraja gupuh gupuh angaturi, Pra Wali nuli lênggah.

Delapan Wali diperbolehkan mengukur, masjid Makkah untuk dijadikan contoh model Masjid Dêmak (yang hendak dibangun), telah diberikan surat ijin (oleh Sultan Arab), selesai bertemu (Sultan Arab) lantas pulang, hanya sekejap Para Wali telah sampai, di tanah Jawa menuju kota Dêmak, lantas bertemu, dengan Adipati ing Bintara (Raden Patah/Panembahan Jin-Bun), sang penguasa (Dêmak) bersuka cita menyambut, Para Wali lantas duduk.

33.
Adipati midêr angawaki, Para Wali pan asih sadaya, angsung pandonga luhure, Adipati jrih lulut, gung Pra Wali den kawulani, rinojong sakarsanya, pamangsulnya arum, sadaya samya nênêdha, mring Hyang Suksma tulusa Sang Adipati, mangkuwa ing rat Jawa.

Adipati (Dêmak) menyambut sendiri, Para Wali sangat mengasihi (Sang Adipati), semua memberikan doa keluhuran, Adipati (Dêmak) sangat patuh dan menurut, seluruh Para Wali dilayani, dipenuhi segala yang diinginkan mereka, sehingga mereka semua, mendoakan, agar Hyang Suksma senantiasa menjaga langgengnya kekuasaan Sang Adipati (Dêmak), dalam memimpin tanah Jawa.

34.
Sunan Giri angandika aris, mring kang rayi Dipati Bintara, Yayi saosa kayune, kinarya masjid agung, Para Wali ingkang ngideni, anepa masjid Mekah, sira kang katêmpuh, angkat junjunge kang wrêksa, usuk sirap reng blandar lawan têtali, pangrêt lawan wuwungnya.

Sunan Giri berkata pelan, kepada sang adik Adipati Bintara (Raden Patah), Yayi (adikku) mulai persiapkanlah kayu, untuk membangun masjid agung, Para Wali semua telah merestui, modelnya tiruan masjid Makkah, dirimu yang bertanggung jawab, seluruh proses pembangunannya, sekaligus bertanggung jawab untuk mempersiapkan bahan-bahannya usuk (pasak) sirap (genting dari daun sirap) blandar (balok kayu yang terletak di atas bangunan) berikut tali, begitu juga pangêrêt (bagian dari belandar) dan wuwung (atap) nya.

35.
Sun tempuhkên maring sira yayi, dene kanca sagung Pra Oliya, sun bubuhi sêsakane, sagung kang saka guru, sun têmpuhken kang Para Wali, dene kang saka rawa, pra Mukmin sadarum, sun bubuhi saka rawa, kayu jati milihana kang prayogi, nuli padha ngambila.

Kepada dirimu (Adipati Bintara) aku berikan tanggung jawab ini, kepada seluruh Para Auliya’, aku beri tanggung jawab untuk membuat Saka (Tiang), seluruh Saka Guru (Tiang Utama), aku serahkan tanggung jawab untuk membuatnya kepada Para Wali, sedangkan Saka Rawa (Tiang Tambahan), aku berikan tanggung jawab untuk membuatnya kepada para mukmin semua, aku ingin bangunan Saka (Tiang) ditambah dengan Saka Rawa (Tiang tambahan), dibuat dari kayu jati pilihan yang bagus, segeralah dikerjakan.

36.
Kang liningan sandika wot sari, Para Wali wus rêmbag sadaya, nulya bubar mring alase, pan sami ngambil kayu, Para Wali lan Para Mukmin, mring alas ting salêbar, na ngalor angidul, ana ngulon ana ngetan, kawarna-a lampahe Jêng Sunan Kali, wus prapta wana pringga.

Yang diperintahkan semua segera menuruti, Para Wali selesai berembug, lantas bubar menuju hutan, untuk mengambil kayu, Para Wali dan Para Mukmin, menyebar di hutan, ada yang menuju utara ada yang ke selatan, ada yang menuju ke arah barat ada pula yang menuju ke arah timur, diceritakan perjalanan Sunan Kali, telah sampai pula di dalam hutan.

37.
Madik kayu lurusa kang uwit, tinêngêran kang badhe sêsaka, pan sakawan bubuhane, Jêng Sunan nulya ndulu, wontên kodhok ginondhol wêling, Kangjêng Sunan sang sabda, wijiling sabda HU, kang sarpa glêpeh mangsanya, kang canthoka ucul manculat atêbih, matur kang punang sarpa.

Mencari pohon yang berbentuk lurus, lantas diberi tanda, empat buah jumlahnya, (tiba-tiba) Jêng Sunan lantas melihat, ada sekor katak dibawa lari oleh seekor ular, Kangjêng Sunan mengeluarkan sabda, bunyi sabda beliau adalah HU, sang ular terkejut dan terlepaslah mangsanya, sang katak lepas dan melompat lari menjauh, berkatalah sang ular.

38.
Punapa Jêng Susuhunan Gusti, ngandika HU hucul mangsan kula, de ta paran ing artine, Jêng Sunan ngandika rum, Ya HULUNEN mangsanireki, punang sarpa glis kesah, canthoka lon rawuh, muwus matur Punapa-a, ngandika HU luwar kawula asakit, langkung nuwun sih tuwan.

Mengapa Gusti Kangjêng Susuhunan, berkata HU sehingga hucul (lepas) mangsa hamba, apa maksud tuan? Jêng Sunan berkata pelan, Artinya HULUNEN (TELANLAH) mangsamu, mendengar akan hal itu sang ular segera pergi, sepeninggal sang ular kini sang katak yang datang, bertanya Apa maksud (Kangjêng Sunan) tadi berkata HU sehingga terlepas saya dari kematian, hamba menghaturkan terima kasih yang tidak terkira.

39.
Lon nauri Kangjêng Sunan Kali, Artine HU HUCULA kang sarpa, aja mangsa salamine, Punang canthoka nuwun, Datan sagêd mangsuli kang sih, amung pakarya tuwan, arsa ngusung kayu, kula sagah ndhatêngna, mring Bintara yen sampun glondhongan Gusti, kawula kang ambêkta.

Pelan berkata Kangjêng Sunan Kali, Arti ucapanku HUCULA (Lepaslah) dari mulut ular, jangan sampai dimakan dirimu itu, Sang katak sangat berterima kasih, tiada saya bisa membalas kasih (Kangjêng), mungkin dengan memberikan bantuan saya bisa membalasnya, membantu agar mudah pekerjaan tuan untuk mengangkat kayu, hamba sanggup mendatangkan banyak kayu, ke kota Bintara jika sudah berbetuk balok terpotong, sungguh hamba sanggup membawanya.

40.
Kacarita Jêng Suhunan Kali, nulya lajêng denira lumampah, akapêthuk lan arine, Rasawulan Dyah Ayu, kang atapa ngidang wus lami, tan engêt ing wardaya, supe prajanipun, wus amor lan kidang sangsam, supe kadi cinêluk lumayu nggêndring, ngungun Kangjêng Suhunan.

Diceritakan Jêng Suhunan Kali, lantas meneruskan perjalanannya, tak disangka bertemu dengan adik (kandung)nya, Dyah Ayu Rasawulan, yang sudah lama tengah menjalani Tapa Ngidang (Bertapa di hutan meniru cara hidup binatang Kijang), sudah lupa segalanya, lupa pada tempat tinggal, bercampur dengan binatang kijang, manakala dipanggil malah berlari menghindar, terheran-heran Kangjeng Suhunan (Kalijaga).

41.
Nulya tindak tan dangu kêpanggih, lan muride kang aran Ki Supa, turune Empu kinaot, angsal sih gurunipun, mila Supa sêkti linuwih, lan malih muridira, wong mukmin satuhu, Iman Sumantri wastanya, inggih sêkti kinasihane pan sami, binêkta mbujung kidang.

Kembali berjalan (Sunan Kalijaga) tidak lama bertemu, dengan muridnya yang bernama Ki Supa, pemuda keturunan Empu terkenal (zaman Majapahit, yaitu Empu Supa Mandrangi atau Ki Pitrang), medapat belas kasih gurunya, sehingga Ki Supa sangat sakti, dan bertemu juga dengan seorang murid yang lain, manusia yang benar-benar beriman, Imam Sumantri namanya, juga terkenal sakti, lantas diajak untuk menangkap kijang (Dyah Ayu Rasawulan).

42.
Kinen sangu kêpêlan sacêngkir, pan kinarya mbalang kang atapa, Jêng Sunan wangsul pan age, glis prapta prênahipun, kidang estri kang neng wanadri, Sang Rêtna Rasawulan, kêpanggih lumayu, binujung cinêgat-cêgat, binalangan kêpêlan sêga kaping tri, tutut nuli kacandhak.

Disuruh membawa nasi yang dikepal sebanyak satu bulatan kelapa muda kecil (cengkir), hendak dipakai melempar dia yang tengah bertapa, Jêng Sunan (Kalijaga beserta dua orang muridnya) segera kembali, ke tempat dimana, kijang betina yang ada di tengah hutan belantara, Sang Rêtna Rasawulan, ditemukan tetapi dia berlari menghindar, dikejar dan dihadang berkali-kali, dilempar kepalan nasi sampai tiga kali lemparan, menurut lantas dipegang.

43.
Jaka Supa kang nyêkêl Sang Dewi, Rasawulan supe tanpa sinjang, budi cinêkêl astane, aglis nuli tinimbul, mring Jêng Sunan pinudya eling, bêntinge Jaka Supa, tinapihkên sampun, apan sampun kinêmbenan, mring Ki Supa Sang Rêtna cinêluk eling, eling manusanira.

Jaka Supa yang berhasil menangkap Sang Dewi, (Dewi) Rasawulan lupa tidak memakai busana, hendak memberontak dipegang erat tangannya, segera ditiup ubun-ubunnya, oleh Jêng Sunan (Kalijaga) agar supaya ingat, kêmbên Jaka Supa, dilepas dan dipakaikan kepada Dyah Rasawulan, sesudah memakai kemben, oleh Ki Supa Sang Retna (Rasawulan) dipanggil agar ingat, seketika kembali kesadarannya sebagai manusia.

44.
Kangjêng Sunan Kali ngandika ris, Luwih bangêt ing tarimaningwang, sira bisa nyêkêlake, marang ing ariningsun, Rasawulan kang wus alali, mring kamanusanira, saiki wus emut, lawan sira wehi sandhang, iya sira mangkuwa Nagari Tubin, Supa karyanên krama.

Kangjeng Sunan Kali berkata pelan, Aku sangat berterima kasih (kepadamu Jaka Supa), karena kamu bisa menangkap adikku, Rasawulan yang tengah lupa, lupa kesadarannya sebagai manusia, dan sekarang sudah ingat, dan telah pula kamu berikan busana, oleh karena itu ambillah tahta Negara Tuban, (dan engkau adikku) menikahlah dengan (Jaka) Supa.

45.
Tur sandika Sang Rêtna ing Tubin, Kangjêng Sunan angatêring Tuban, datan winarna lampahe, Nagri Tuban wus rawuh, panggih Rama lan Ibuneki, Sang Dyah Rêtna Dumilah, asru tangisipun, rinangkul kang putra kênya, angarangkul marang putrane kêkalih, tan nyana maksih gêsang.

Sang Rêtna dari Tuban (Rasawulan) menghaturkan kesediaannya, Kangjêng Sunan (Kalijaga) menghantarkan mereka pulang ke Tuban, telah sampai di Negeri Tuban, bertemu dengan Rama dan Ibu, Sang Dyah Rêtna Dumilah, pecah tangisnya, dipeluknya putri satu-satunya (yang baru pulang), lantas merangkul kedua putranya, tak mengira keduanya masih berumur panjang.

46.
Dene titi lami tan kawarti, tata tita kang nangisi putra, kalih wus atur sêmbahe, mring Rama lawan Ibu, Sang Dipati ngandika aris, Dhuh nyawa putraningwang, ingsun pan wus sêpuh, sira aja lunga-lunga, ngadhêpana nagaranira ing Tubin, sun meh prapteng sêmaya.

Tidak diceritakan pertemuan, pertemuan dia yang tengah menangisi putranya, kedua (putra) menghaturkan sembah, kepada Rama dan Ibunya, Sang Adipati (Tuban) berkata pelan, Duh putra belahan jiwaku, aku sudah tua, janganlah pergi-pergi lagi, ambillah tahta Negerimu Tuban, diriku sudah mendekati janji (kematian).

47.
Tur sandika Kangjêng Sunan Kali, nulya matur ngaturi pariksa, ing lampahe sarirane, katur sadayanipun, saking purwa wasana prapti, myang salahe arinya, katur Rama Ibu, langkung ngungun Ki Dipatya, myarsa atur kalintang ngêrêsing galih, dhumatêng ingkang putra.

Kangjêng Sunan Kali menghaturkan kesediaan, lantas berkata untuk menceritakan, perjalanan dirinya (selama pergi dari Tuban), diceritakan semuanya, dari awal hingga akhir, berikut juga keadaan adiknya (Rasawulan), diceritakan semua kepada Rama dan Ibunya, sangat heran Ki Adipati (Tuban), mendengarkan cerita yang membuat hati terenyuh, kepada sang putra.

48.
Sang Dipati angandika aris, Luwarana kulup arinira, tumuliya ing dhaupe, lan Ki Supa puniku, tumuliya dhaupna nuli, lan rinta Rasawulan, Enggale wus dhaup, sampun panggih kang pangantyan, tan winarna panggihanira Sang Putri, atut apalakrama.

Sang Dipati (Tuban) berkata pelan, Sudah segera laksanakan, pernikahan adikmu, dengan Ki Supa, nikahkanlah, adikmu Rasawulan, Segera dilangsungkan pernikahan, sudah dipertemukan dalam sebuah resepsi, tak diceritakan resepsi pernikahan Sang Putri (Rasawulan), keduanya rukun dalam ikatan pernikahan.


Raden Mas Sahid/Syeh Malayakusuma
(Kangjeng Susuhunan Ing Kalijaga)

RIWAYAT SUNAN KALIJAGA (4)


Diambil pupuh-pupuh dari Babad Tanah Jawa yang berkaitan dengan riwayat Sunan Kalijaga Diterjemahkan oleh :Damar Shashangka

PUPUH
KINANTI


1.
Syeh Malaya nêmbah matur, mring Jêng Sunan Gunungjati, Dhuh pukulun Sang Pinudya, amba minta tuduh Jati, singir kang sampun kinocap, paran artosipun mangkin.

Syeh Malaya menyembah dan berkata, kepada (Kang)jeng Sunan Gunungjati, Duh yang mulia yang hamba puji, hamba memohon petunjuk sejati, syair yang sudah diucapkan (oleh para ahli Tassawuf), bagaimanakah arti sesungguhnya.

2.
Wontêna ing sih pukulun, rehning mudha dameng budi, sasat sato upaminya, Jêng Sunan Ing Gunungjati, alon denira ngandika, Rungunên mêngko sun wisik.

Semoga ada belas kasihan paduka, karena saya masih muda dan masih bodoh, bagaikan hewan seumpama, Jeng Sunan Ing Gunungjati, pelan berkata, dengarkanlah sekarang aku wejang.

3.
Têgêse singir pan kidung, kinarya pangeling-eling, Para Syeh ing tanah Arab, yen pana winor ing gêndhing, sadhapur singir punika, saking Syeh Ibrahim Arki.

Syair itu sama dengan kidung, (kata-kata mutiara yang) dibuat sebagai pengingat-ingat, (oleh) para Syeh di tanah Arab, namun kata-kata itu harus memiliki irama dan harus indah, ini adalah sebuah syair, dari Syeh Ibrahim Arki.

4.
Iya tatkalane panggut, ing kaca ingkang barêsih, yeku lawan diwangkara, mangka antarane kadi, dahana akantar-kantar, wus nyata tanpa ling-aling.

Manakala tengah bertemu, di sebuah cermin yang sangat bersih, (bertemu) dengan cahaya matahari, maka terlihat di dalam cermin itu, bagaikan api yang berkobar, nyata tanpa penghalang lagi.

5.
Sabawang sumilir iku, iya sang sêdya ngulati, kalawan kang ingulatan, iya kang nêdya pinanggih, yayi rasakna den krasa, punika ujaring singir.

Bagai sepucuk bawang (jaraknya), dia yang mencari, dengan Dia yang tengah dicari, dia yang ingin bertemu (dengan Dia yang ingin ditemui), adikkku renungkanlah benar-benar, inilah bunyi syair (dari Syeh Ibrahim Arki).

6.
Wontên malih singiripun, asale saking Syeh Sabti, satuhu makripatira, têtêp dadi aling-aling, antarane kang tumingal, nênggih mring kang den tingali.

Adalagi syair, dari Syeh Sabti, Sungguh-sungguh Ma’rifat dia! Tetap akan menjadi penghalang, antara yang melihat , dengan yang dilihat.

7.
Sirnakna ing tingalipun, ing liyan kang den tingali, wontên malih singiringwang, nênggih saking Syeh Mukidin, Kangjêng Syeh Mukidin mapan, kang putra Syeh Ing Arabi.


Sirnakanlah pandangan itu (menganggap ada subyek yang melihat dan obyek yang dilihat), pandanglah yang ada hanya YANG DILIHAT itu saja! Ada lagi syair, dari Syeh Muhyiddin, Kangjeng Syeh Muhyiddin, putra Syeh Araby.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………

30.
Uwus yayi mung puniku, mungguh babaraning singir, tarbukaning sangkan paran, keni kinarya nyaringi, panglimbanging budinira, Syeh Malaya anampeni.

Demikianlah adikku, seluruh syair (para ahli Tassawuf), sebagai sarana membuka rahasia asal usul kehidupan, bisa dibuat untuk penyaring, dan mengasah kesadaranmu, Syeh Malaya menerima.

31.
Kanugrahan kang linuhung, sarahsaning wos wus tamsil, Syeh Malaya ngaras pada, mring Jêng Sunan Gunungjati, alon wau aturira, Wong dadya Guru Sejati.

Anugerah yang begitu berharga, intisari makna dari kata-kata, Syeh Malaya mencium kaki, (Kang)jeng Sunan Gunungjati, berkata pelan, Manusia yang disebut Guru (ilmu) Sejati.

32.
Yen kirang waspadeng sêmu, kasamaran têmah maring, rahsane datan kacakup, kathah guru-guru sisip, kengsêr sire kabalasar, tulus kang ngaran tulis.


Jika kurang waspada akan rahasia yang tersimpan dalam kata-kata, maka rawan terkecoh, maknanya tidak bisa didapati, banyak para guru yang salah, terkecoh pemahamannya dan sesat, (sesat karena tidak mampu memahami) makna yang tersirat dari yang tersurat.

33.
Jêng Sunan ngandika arum, Angel pratingkahe urip, sanadyan ahliya kitab, ahli suluk ahli pikir, lamun ora puruhita, tatane kurang prêmati.

(Kang)jeng Sunan (Gunungjati) berkata pelan, Sangat sulit memahami rahasia hidup, walaupun ahli kitab, ahli suluk dan ahli fikir, apabila tidak berguru, pemahamannya kurang benar.

34.
Dene Pra Oliya sagung, tulis mung mangka pangeling, nanging rahsane datan sah, sahe saking tinalêsih, maksude musawaratan, mrih mulyane mêgatpati.

Bagi seluruh Para Auliya’, segala yang tertulis hanya dibuat sebagai catatan semata, akan tetapi intisarinya belum tentu bisa dituangkan dalam tulisan tersebut, makna akan didapat bila dikupas, bisa dengan cara saling bermusyawarah, agar mendapat kemuliaan saat menjelang kematian.

PUPUH
MEGATRUH


1.
Nabi Musa ngaku luhur tanpa guru, angamungkên nyaring tulis, ngandêlakên Torat-ipun, den nyana wus anguwisi, tan wruh lamun maksih adoh.

Nabi Musa mengaku dirinya mendapat keluhuran tanpa guru, hanya bersandarkan pada tulisan, mengandalkan Tauratnya, dikiranya sudah sampai pada puncak, tidak tahu bahwa itu masih jauh dari tujuan (ilmu Kesejatian).

2.
Meh kêlantur ing pratingkah esmu puguh, gya binêndhon ing Hyang Widdhi, nulya kinen anggêguru, nggêguru mring Nabi Kilir, kang kari anut mangkono.

Hampir saja keangkuhan dan kekolotan mewarnai tingkah lakunya, segera mendapat murka Hyang Widdhi, lantas disuruh berguru, berguru kepada Nabi Kilir (Nabi Khidlir), dan (Nabi Musa)-pun menjalani.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….


36.
Poma yayi estokna yen anggêguru, saliyane saking mami, den awas wasananipun, angele wong ulah ngelmu, yen kablender amalendo.

Oleh karenanya adikku benar-benar ingatlah saat berguru, selain dari padaku, waspadalah, sangat sulit orang yang berguru, jika sampai keliru akan terpeleset dan tersesat.

37.
Syeh Malaya alon denira umatur, mring Jêng Sunan Gunungjati, Sewu ing pamundhinipun, wrin rêrancangan rêricik, parabota amrih kawroh.

Syeh Malaya pelan berkata, kepada (Kang)jeng Sunan Gunungjati, Sangat-sangat berterima kasih, telah diberi segala wejangan dan nasihat, dalam mencari guru yang bisa memberikan ilmu (yang benar).

38.
Nanging ulun mangke lilanana matur, lampahaning Para Nabi, kang sampun kawarta wau, Nabi Musa Nabi Kilir, dene têka sewu elok.

Akan tetapi hamba mohon diperkenankan bertanya, tentang cerita para Nabi, yang sudah disinggung tadi, (yaitu cerita) Nabi Musa Nabi Kilir (Nabi Khidlir), bagi hamba sangat-sangat mengherankan.

39.
Têka mawi Nabi Kilir kang linuhur, amung kang buwana balik, asor asale aluhur, kang luhur asor mayat sih, Jêng Sunan ngandika alon.

Ternyata Nabi Kilir (Nabi Khidlir) lebih luhur, bagaikan dunia yang dibalik, yang tak berkedudukan (sebagai pemimpin) malah lebih luhur, sedangkan yang berkedudukan (sebagai pemimpin/Nabi Musa) malah kalah keluhurannya, (Kang)jeng Sunan (Gunungjati) berkata pelan.

40.
Ngelmu iku tan pasthi neng janma luhur, tan pasthi neng janma singgih, tan pasthi neng janma sêpuh, ana Nugraha pribadi, têrkadhang ana wong anom.

Ilmu (Sejati) itu tidak dapat dipastikan berada pada manusia luhur, tak bisa dipastikan berada pada manusia kaya, tak dapat dipastikan berada pada manusia yang telah tua, semua adalah anugerah secara pribadi, bahkan ilmu (Sejati) bisa ada pada orang muda.

PUPUH
SINOM


1.
Kadhang aneng sudra papa, ora kêna den gagapi, tan kêna kinayangapa, pêpancenira pribadi, yen rinilan ing Widdhi, nadyan durung masanipun, angulah kalêpasan, têrantame wus patitis, angungkuli pangawikaning kusuma.

Terkadang berada pada manusia sudra yang miskin, tidak bisa ditebak, tak bisa dikira-kira, semua murni anugerah pribadi, dan kehendak Hyang Widdhi, walaupun seolah belum waktunya, mengalami puncak kesejatian, ternyata dia sudah mahir, bahkan mengungguli kemahiran para bunga (para bangsawan atau Auliya’).

2.
Kaya mau Nabi Musa, kalawan Jêng Nabi Kilir, kawruhe ing kasunyatan, linuhurkên Nabi Kilir, marga wus anglakoni, akarêm mring ora iku, acêgah napsu hawa, ing nala dumilah wêning, konang-konang kahananing kene kana.

Seperti halnya Nabi Musa, dengan (Kang)jeng Nabi Kilir (Nabi Khidlir), kesadaran akan kesejatian, lebih unggul Nabi Kilir (Khidlir), sebab sudah mencapai tingkatan, tidak terpikat segala keduniawian, mampu melampaui hawa nafsu, batinnya telah bercahaya jernih, dimanapun dia berada cahaya jiwanya berkedip bagai kunang-kunang.

3.
Mandar antuk kanugrahan, panjênêngan Nabi Kilir, kinarya heh Nabiyullah, nartani nora ngêmasi, wus angênggoni gaib, lir batinipun kawêngku, iku njaring mring kitab, êmbuh nyatane samangkin, dene pan wus karoban ing pirang jaman.

Mendapat anugerah, beliau Nabi Kilir (Nabi Khidlir), diangkat sebagai Nabiyullah, hidup tak dapat mati, berbadan gha'ib, lahir batin telah sempurna, telah melampaui segala kitab suci, tetapi entah sekarang keberadaan beliau, karena cerita (antara Nabi Musa dengan Nabi Khidlir tersebut) sudah tertimbun oleh rentang waktu yang lama.

4.
Umatur Sang Syeh Malaya, Dhuh pukulun Sang Ayogi, bilih makatên kang sabda, ulun kapencut ing kapti, kados Jêng Nabi Kilir, kêdah kesdu anggêguru, amba nyuwun pitêdah, mangke dumunung ing pundi, nadyan têbih jangji kenging ingulatan.

Berkata Sang Syeh Malaya, Duh yang mulia Sang Yogi, bila benar perkataan paduka, hamba terpikat dalam hati, ingin seperti Nabi Kilir (Nabi Khidlir), hamba ingin berguru pada beliau, hamba mohon petunjuk, dimanakah beliau tinggal sekarang, walau jauh sekalipun akan hamba cari.

5.
Saestu kawula angkah, lari-lari angulati, numpal keli ngulandara, ngêranggeh Nugraha Jati, Jêng Sunan ngandika ris, Ujaring pawarta iku, iya ing BARULLAKHAH, dumununging Nabi Kilir, tanah LULMAT AGAIB panggonanira.

Sungguh akan hamba jalani, kemanapun akan saya cari, walau harus hanyut air atau terbawa angin sekalipun, hamba siap untuk mencari Anugerah Sejati, (Kang)jeng Sunan (Gunungjati) menjawab pelan, Menurut kabar, beliau berdiam di daerah BARULLAKHAH (Bandingkan dengan kata LADDAKH, sebuah kota di daerah pegunungan Himalaya), disanalah Nabi Kilir (Nabi Khidlir) tinggal, disebut tanah LULMAT GHAIB.

6.
Kaya ora kalampahan, sira adrêng anglêlari, sasat ngupaya kumandhang, Syeh Malaya matur aris, Kêncêng tyas ulun mangkin, amung pangestu Pukulun, sagêda kasêmbadan, pinanggih Jêng Nabi Kilir, kalilahna mangkat samangkin kewala.

Sepertinya tidak akan tercapai, walau kamu benar-benar ingin bertemu beliau, seolah bagai mencari gema suara semata, Syeh Malaya berkata, Sudah bulat tekad hamba sekarang, hanya hamba mohon doa restu paduka, semoga tercapai, bertemu dengan (Kang)jeng Nabi Kilir (Nabi Khidlir), mohon diijinkan hamba berangkat sekarang juga.

7.
Ngungun sakala miyarsa, Jêng Sunan Ing Gunungjati, ing antêbe Syeh Malaya, winawas ing sambang liring, dadya Damar Sejati, wasana sewu jumurung, lajêng ungkur-ungkuran, Jêng Suhunan Gunungjati, mangan mulat angkate Sang Syeh Malaya.

Keheranan seketika mendengarnya, Jeng Sunan Ing Gunungjati, (heran mendengar) tekad bulat Syeh Malaya, sesaat diperhatikan melalui kejernihan batin, terlihat Pelita Sejati di sana, seketika (Sunan Gunungjati) memberikan restunya, lantas berpisah, Jeng Sunan Gunungjati, memperhatikan kepergian Sang Syeh Malaya.

8.
Saking Cirebon angkatnya, Sang Syeh Malaya winarni, lampahe alêlancaran, tan ana kaya kaesthi, amung Nugraha Jati, ingugêr granina jêjantung, mangalor paranira, prapteng pasisir watawis, mangu mulat lirap-liraping samudra.

Dari Cirebon berangkat sudah, Sang Syeh Malaya, berjalan sendirian, tidak ada yang dituju, hanya Anugerah Sejati yang dipikirkannya, melekat erat di dalam hati, berjalan ke arah utara, sampai di pesisir pantai, tertegun melihat riak samudera.

9.
Tan ana palwa katingal, anuju kalaning ratri, pakewêd raosing driya, deniarsa numpal keli, kalanganing jaladri, nanging merang lamun wangsul, nadyan datan kantenan, têlêng ingkang den ulati, mangsah mudya angêningakên wardaya.

Tak terlihat satupun perahu, bertepatan malam menjelang, bingung di dalam hati, keinginannya untuk mencari, terhalang oleh samudera, tetapi segan jika harus pulang balik, walau tidak pasti, arah yang hendak dituju, (Syeh Malaya)pun diam mengheningkan batin.

10.
Mêpêg gêlaraning hawa, amung anyipta sawiji, tanjane ingkang sinêdya, wontên parmaning Hyang Widdhi, sakala Nabi Kilir, prapta aneng ngarsanipun, apindha lare bajang, ganda ngambar marbuk wangi, duk mangeja apindha gêbyaring kilat.

Menjernihkan segala keinginan, hanya fokus pada satu hal, yaitu dia yang tengah dicari, mendapat anugerah Hyang Widdhi, seketika Nabi Kilir (Nabi Khidlir), hadir di depannya, bagaikan sosok anak kecil, berbau harum semerbak mewangi, saat datang bagaikan gebyar kilat.

11.
Syeh Malaya tan kumêdhap, dennya umangsah samadi, Jêng Nabi Kilir ngandika, Luwarên pardining budi, aja tambuh sun iki, jatining kang sira luru, Nabi Kilir ya ingwang, ana paran amarsudi, kudu têmu lan jênêngingsun samangkya.

Syeh Malaya tak bergeming, tetap bersemadi, Jeng Nabi Kilir (Nabi Khidlir) berkata, Waspadakanlah oleh Kesadaranmu, jangan terkejut jika aku ini, sesungguhnya yang tengah kamu cari, Nabi Kilir (Nabi Khidlir) itulah aku, ada keperluan apakah, sehingga kamu ingin bertemu denganku saat ini?

12.
Syeh Malaya mudhar asta, gurawalan manganjali, alon wau aturira, Sumangga karsa Sang Yogi, saestu Tuwaningsih, tan kilap sasêdya ulun, Nabi Kilir ngandika, Bênêr aturira iki, sadurunge sajarwa yêkti sun wikan.

Syeh Malaya melepaskan tangannya yang tengah bersedekap, terkejut segera menghaturkan sembah, pelan dia berkata, Hamba pasrah kepada kehendak Sang Yogi, sungguh tuan yang penuh kasih, tidak tersilap kepada maksud hamba yang sesungguhnya, Nabi Kilir (Nabi Khidlir) berkata, Tepat apa yang kamu katakan, sebelum kamu haturkan maksudmu sungguh aku telah mengetahui.

13.
Sira kêsdu puruhita, anênabêt kaya mami, dumadine Caibullah, apa bisa anglakoni, sumingkiring asinggih, Syeh Malaya nêmbah matur, Rehning sampun sinêdya, abot entheng den lampahi, janji antuk wêwêngan sih kawêlasan.

Dirimu hendak berguru, menginginkan seperti diriku, menjadi Nabiyullah, apa bisa menjalani, tidak terikat dengan duniawi? Syeh Malaya menyembah dan berkata, Karena sudah hamba tekadkan, berat maupun ringan akan hamba jalani, asal mendapatkan Kasih tuan.

14.
Dhumatêng jasad kawula, pindha sato saumpami, angsala dêdalan mulya, Jêng Nabi ngandika ris, Ingsun darma jalari, atas aneng kabêgjanmu, lah merêma kewala, sun tuduhken nggon kang ening, supayaning wêruh maring panarima.

Kasih kepada diri hamba, yang masih bagai binatang, hamba mengharapkan jalan mulia. Jeng Nabi (Khidlir) berkata pelan, Aku hanya menunjukkan, semua tergantung dirimu sendiri, sekarang pejamkan matamu, aku akan tunjukkan tempat yang hening, agar tahu apa arti ikhlas itu.

15.
Syeh Malaya pan lênggana, wau ta Jêng Nabi Kilir, sumêbut saking panggenan, tan kadya anampel wêntos, Syeh Malaya tan kari, tan andangu prapta sampun, ing nggen langkung ajêmbar, lir ara-ara aradin, kinubêng ing samudra tanpa watêsan.

Syeh Malaya menurut, sedangkan Jeng Nabi Kilir (Nabi Khidlir), seolah berkelebat dari tempat semula, bagai tak menginjak bumi, Syeh Malaya tidak tinggal diam mengikuti, tak berapa lama telah sampai, di sebuah tempat yang sangat luas, bagai lapangan tanpa tepi, dikelilingi samudera tanpa batas.

16.
Wus kinen mbuka paningal, Syeh Malaya aningali, panggenan kalangkung jêmbar, myang samudra tanpa têpi, lênglêng reh ing pangeksi, datan wrin êlor myang kidul, kulon kalawan wetan, surya candra tan kaeksi, panyanane dumunung jagad walikan.

(Syeh Malaya) sudah diperintahkan untuk membuka mata, Syeh Malaya melihat, tempat yang sangat luas, dan samudera tanpa batas, tertegun kala melihatnya, tidak diketahui mana utara mana selatan, mana barat mana timur, matahari dan bulanpun tidak terlihat, seolah-olah berada di bawah dunia.

17.
Syeh Malaya matur nembah, Pukulun Sang Maha Yogi, kawula nyuwun têtanya, punika alam ing pundi, dene tan sarwa mamring, lamat-lamat nyamut-nyamut, nglangut tanpa wêkasan, Ngandika Jêng Nabi Kilir, Kawruhanmu ya iki panggonaningwang.

Syeh Malaya menyembah dan berkata, Paduka Sang Maha Yogi, ijinkan hamba bertanya, alam apakah ini, segalanya sangat sepi, lamat-lamat dan sunyi, sunyi tak berbatas, Menjawab Jang Nabi Kilir (Nabi Khidlir), Ketahuilah inilah tempat tinggalku.

18.
Ora ana paran-paran, mung asunya lawan ruri, têka sira kapi brangta, kaya raganingsun iki, apa kang den ulati, ing kene sêpen samun, Umatur Syeh Malaya, Makatêna boten lirip, rehning sampun dados kêkêncengan kula.

Tidak ada apa-apa, hanya sepi dan kosong belaka, lantas mengapa kamu terpikat, hendak meniru diriku ini, apa yang hendak kamu cari, di sini sangat sunyi sepi, Menjawab Syeh Malaya, Walaupun begitu hamba tidak mundur, karena sudah menjadi tekad bulat hamba.

19.
Sanadyan prapta ing pêjah, boten rumêngkang pun patik, Jêng Nabi Kilir ngandika, Sukur yen mantêb ing kapti, payo padha lumaris, Sang Syeh Malaya jumurung, lajêng mider lumampah, tan adangu aningali, cahya padhang tri rupa andiwangkara.

Walau harus mati, tidak akan goyah tekad hamba, Jeng Nabi Kilir (Nabi Khidlir) berkata, Syukurlah jika benar-benar telah mantab, mari kita berjalan, Sang Syeh Malaya menurut, lantas berjalan beriringan, tak berapa lama melihat, tiga cahaya terang bagai matahari sinarnya.

20.
Warna abang irêng jênar, Syeh Malaya matur aris, Punika cahya punapa, Ngandika Jêng Nabi Kilir, Pramana araneki, upama aneng sireku, êndi kang den piliha, Syeh Malaya matur aris, Langkung ajrih yen botên wontên pitêdah.

Berwarna merah hitam dan kuning, Syeh Malaya bertanya, Ini cahaya apakah? Menjawab Jeng Nabi Kilir (Nabi Khidlir), ini Pramana namanya, seandainya berada di dalam dirimu, mana yang akan kamu pilih, Syeh Malaya menjawab, Sangat takut saya menjawab kalau tidak ada petunjuk.




Kangjeng Susuhunan Ing Kalijaga
(Raden Mas Sahid/Syeh Malayakusuma)


RIWAYAT SUNAN KALIJAGA (5)



Diambil pupuh-pupuh dari Babad Tanah Jawa

yang berkaitan dengan riwayat

Sunan Kalijaga

Diterjemahkan oleh :

Damar Shashangka

21. Datan dangu katingalan, Cahya Pêthak anêlahi, parêk lan Cahya katiga, Syeh Malaya matur malih, Cahya punapa kari, parêk lan cahya katêlu, Jêng Nabi lon ngandika, Mbok ana kang sira pilih, Syeh Malaya ature dahat tan arsa.
Tak berapa lama kemudai terlihat, cahaya putih sangat cemerlang, mendekat ke arah tiga cahaya yang dulu, Syeh Malaya bertanya, Cahaya apakah yang terakhir, dan mendekat ke arah ketiga cahaya yang lain? Jeng Nabi (Khidlir) pelan menjawab, Pilihlah salah satu, Syeh Malaya menjawab tidak mau.
22. Yen tan kalawan pitêdah, Ngandika Jêng Nabi Kilir, Kabeh cahya iku tunggal, kacatur aneng sireki, ya padha ananeki, mêmarah akarya dudu, kang rupa Cahya Abang, atuduh napsu kang bêcik, nganakake penginan panasbaranan.
Jikalau tidak diberi petunjuk jelas, Berkata Jeng Nabi Kilir (Khidlir), Semua cahaya itu sesungguhnya satu kesatuan, keempat-empatnya berada di dalam dirimu, semua ada pada dirimu, mendorong perbuatan yang tidak baik (maupun yang baik), yang berwarna merah, mendorong keinginan yang baik, tapi juga bisa mendorong keinginan yang keras dan angkara. (Cahaya Merah lambang Perasaan, Ahamkara dalam bahasa Sanskerta, Nafs Amarah dalam istilah Tassawuf dan Getih dalam istilah Kejawen).
23. Ambantoni kaelingan, ing kawaspadaning buddhi, dene Cahya kang Akrêsna, karsane ngubungi runtik, andêdawa andadi, pangadhang panggawe ayu, dene kang Cahya Jênar, nanggulang cipta kang bêcik, sayêktine ngêgungken pênggawe rusak.
Membantu awas, serta kewaspadaan Buddhi (Kesadaran), sedangkan Cahaya yang berwarna Hitam, mendorong keinginan untuk bingung, ragu-ragu dan tercekam, penghalang perbuatan positif, sedangkan Cahaya Kuning, mendorong kreativitas, akan tetapi juga menyebabkan pikiran yang aneh-aneh. (Cahaya Hitam lambang Ingatan yang berisi segala hal trauma negative maupun kenangan-kenangan positif, Citta dalam bahasa Sanskerta, Nafs Luwwamah dalam istilah Tassawuf dan Puser dalam istilah Kejawen, sedangkan Cahaya Kuning lambang Pikiran, Manah dalam bahasa Sanskerta, Nafs Sufiyyah dalam istilah Tassawuf dan Adhi Ari-Ari dalam istilah Kejawen).
24. Ingkang Putih iku nyata, mung suci tan ika iki, grawira ing karaharjan, iku kang bisa nampani, sasmita kang kalingling, sêjatining rupa iku, anampani nugraha, lêstari pamoring kapti, nanging iku kinrubut napsu têtiga.
(Cahaya) putih itu nyata, mendorong kearah kesucian, cenderung tenteram, hanya cahaya ini yang mampu menerima petunjuk rahasia, itulah sesunggguhnya wujud/rupa (kesadaran) yang kamu pakai sekarang, yang bisa menerima anugerah, yang mampu memancarkan pamornya kepribadian positif, akan tetapi (cahaya putih) dilingkupi tiga cahaya yang lain. (Cahaya Putih lambang Kesadaran, Buddhi dalam bahasa Sanskerta, Nafs Mutmainnah dalam istilah Tassawuf dan Kakang Kawah dalam istilah Kejawen).
25. Yen kurang sabar santosa, kêna ginuling ing Bêlis, kerut marang panasbaran, yen kuwat tan mindho kardi, kasor dening kang Putih, kang têlu samya angratu, Luwamah lan Amarah, Supiyah ginendhong batin, Mutmainah jumênêng Ratu Utama.
Manakala tidak bisa teguh dan penuh kesabaran, akan terbawa oleh godaan Iblis (ketiga cahaya yang lain), (Kesadaran/Buddhi/Nafs Mutmainnah) akan terikut kepada perbuatan yang salah, namun jika tetap kuat, ketiga cahaya yang lain akan terkalahkan oleh Cahaya Putih, ketiga yang lain akan mengabdi, Luwwamah (Cahaya Hitam) dan Amarah ( Cahaya Merah), Sufiyyah (Cahaya Kuning) mampu dikuasai dalam relung batin (Cahaya Putih/ Nafs Mutmainnah), dan Mutmainnah akan bertahta sebagai Ratu Utama (dalam dirimu).
26. Kalêgan raosing driya, Syeh Malaya anganggêpi, tuduhing Sang Maha Yoga, Marbudyengrat Nabi Kilir, nulya ngandika malih, Heh Syeh Malaya sireku, paran pambudinira, êndi kang sira antêbi, wahanane kang cahya patang prakara.
Puas di dalam hati, Syeh Malaya menerima, petunjuk Sang Maha Yoga, Yang penuh Kesadaran di seluruh Semesta Nabi Kilir (Khidlir), lantas berkata lagi (kepada Syeh Malaya), Hai Syeh Malaya, bagaimanakah menurut kesadaranmu, mana yang kamu pilih, di antara keempat Cahaya ini?
27. Umatur Sang Syeh Malaya, Punapa sampun ngidaki, punika têlênging para, tela kinen amêmilih, Ngandika Nabi Kilir, Sayêkti punika durung, lagi aneng Tresandha, Syeh Malaya matur malih, Sewu sisip ken anampik amiliha.
Sang Syeh Malaya menjawab, Apakah ini sudah mencapai, pusat kesejatian, sehingga saya dituntut untuk memilih? Berkata Nabi Kilir (Khidlir), Sungguh ini belum. Masih di alam Tresandha (Alam Suksma), Syeh Malaya berkata lagi, Mohon maaf saya menolak untuk memilih.
28. Mindhak anggêgadhang lêpat, pan kawula sewu ajrih, yen botên saking pitêdah, Lajêng alêlampah malih, Syeh Malaya ningali, Urub Siji angênguwung, Wêwolu kênyarira, Ora lir pêputran gadhing, Wêneh kadya ana pêputran mutyara.
Hanya akan memperbesar kesalahan, hamba sangat takut, jika tidak mendapatkan petunjuk. Lantas berjalan lagi, Syeh Malaya melihat, Urub Siji (Nyala Satu) yang berpijar, ada delapan cahaya, namun memancarkan warna gadhing (jernih), dan lagi di tengah terlihat bagaikan Mutiara.
29. Dumêling abra markata, Syeh Malaya matur malih, Punika Urub punapa, maya-maya angêbati, Urub-e mung sawiji, andarbeni cahyo wolu, Nabi Kilir ngandika, Pangarêp Urub-ing Buddhi, iya iku kang Sêjati Wenang Tunggal.
Berpendar menyala-nyala silau, Syeh Malaya bertanya kembali, Nyala apakah ini? Berpijar mengagumkan, Nyalanya hanya satu warna, tapi berasal dari delapan warna, Nabi Kilir (Khidlir) menjawab, Pangarep Urubing Buddhi (Pusat Nyala Kesadaran), inilah yang Sejati Wenang Tunggal (yang Sesungguhnya Berhak Menyatu dengan Atma / Ruh) – (Inilah Pusat Nafs Mutmainnah / Buddhi / Kesadaran. Yang berhak menyatu dengan Ruh / Atma dan Allah / Brahman. Ingat ayat : Ya ayyatuhan Nafsul Muthma'innah, Irji’I ilaa Rabbiki radliyatam mardliyyah = Wahai Jiwa Yang Tenang, kembalilah kepada Tuhanmu dengan rela dan diridlai).
30. Tegese saliring warna, iya aneng sira kaki, tuwin isining pratala, ginambar aneng ing dhiri, Jagad Agung myang Cilik, tan ana prabedanipun, purwaning catur yoga, kang cahya kapat pan sami, iya dadi tandha uriping bawana.
Seluruh warna (delapan warna itu), ada di dalam Kesadaranmu anakku, menggambarkan isi semesta, Jagad Agung (Macro cosmic) hingga Jagad Cilik (Micro cosmic), sungguh tak ada beda, termasuk empat jalan awal tadi, yaitu empat cahaya, adalah lambang seluruh kehidupan di dunia.
31. Tinimbangkên aneng sira, Jagad Agung Jagad Cilik, isen-isene tan beda, kinarya wahana yêkti,
salir rupa wus anis, ngumpul mring rupa satuhu, kadya tawon gumana, sawang putran mutyara di, Cahyanira kumilat tanpa wayangan.

Semua tergambar pada dirimu, Jagad Agung dan Jagad Cilik, isinya tiada beda, sebagai pertanda sejati, seluruh cahaya delapan sudah ada, berkumpul menyatu kepada wujud sejati, yang bagaikan bentuk kumbang menggantung, berpijar bagai mutiara indah, yang bercahaya tanpa bayangan (yaitu yang ada di pusat cahaya delapan tersebut)

32. Syeh Malaya matur nêmbah, Dhuh Sang Maha Yogi Suci, punapa inggih punika, kang pinrih dipun ulati, Rupa ingkang Sejati, Nabi Kilir ngandika rum, Dudu kang sira sêdya, kang mumpuni Ambêg Jati, ora kêna kalamun winaspadakna.
Syeh Malaya menghaturkan sembah dan bertanya, Duh Sang Maha Yogi, apakah ini, yang menjadi pusat pencarian spiritual, yaitu Wujud Sejati itu? Nabi Kilir (Kihdlir) menjawab pelan, Bukan yang kamu cari, yang Maha Unggul Dalam Kesejatian, tidak bisa dilihat dengan mata kasar maupun mata batin.
33. Tanpa rupa tanpa warna, nanging bisa amarnani, Tan gatra Datan satmata, Tan dumunung nggon sawiji, Dumununge kalingling, Kang awas waskitheng sêmu, Mêpêki isining rat, Narambahi ing dumadi, Kahanane yen dinumuk datan kêna.
Tanpa Bentuk Tanpa Warna, akan tetapi bisa memberikan warna seisi dunia, Tak Berwujud dan tak terlihat, Tidak bertempat tinggal di suatu tempat, Berada dimana-mana, Yang Maha Sadar, Memenuhi semesta, meliputi seluruh makhluk, Keberadaan-Nya jika dipegang tidak bisa.
34. Umatur Sang Syeh Malaya, Dhuh Pukulun Sang Maha Ning, Ulun nyuwun tuduh nyata, dene dereng anggêpoki, Nugraha kang sayêkti, Nabi Kilir ngandika rum, Heh kaki Syeh Malaya, ingsun pêpajar samangkin, den-a rencang pamucunge ing pangancam.
Berkata Sang Syeh Malaya, Duh Pukulun Yang sudah Jernih, hamba muhon petunjuk yang nyata, karena belum menemukan, Anugerah Sejati. Nabi Kilir berkata pelan, Hai anakku Syeh Malaya, akan aku tunjukkan sekarang juga, waspadalah dan bersiap-siaplah dengan sungguh-sungguh.


Raden Mas Sahid/Syeh Malayakusuma
(Kangjeng Susuhunan Ing Kalijaga)

No comments: